Op bezoek bij Broedplekken in Brussel

In Brussel is de nood aan fysieke ruimte groot. Tegelijk zijn er organisaties die hun infrastructuur willen delen met lokale initiatieven. Wanneer deze partijen elkaar vinden, ontstaan kansen voor duurzame ruimtedeling en nieuwe vormen van samenwerking. 

Dat was het uitgangspunt van de oproep ‘Gemeenschapsinfrastructuur als Broedplek in Brussel’, gelanceerd door de Vlaamse Overheid in 2021. Met een steunbedrag van 2,3 miljoen euro kregen diverse initiatieven de kans om hun infrastructuur open te stellen en samen te bouwen aan een gedeelde toekomst. 

Broedplekken zijn geen klassieke infrastructuren met een vast programma. Het zijn dynamische plekken waar mensen en organisaties samenkomen om te experimenteren, te leren en te creëren. Ze bieden een maatschappelijk antwoord op stedelijke uitdagingen door ruimte te delen en gemeenschappen te versterken.

Een introductie van Roeland Dudal 

Voor we op pad gingen, gaf Roeland Dudal ons een introductie. Hij is oprichter en partner van Architecture Workroom Brussels (AWB), een cultureel innovatiehuis dat werkt aan de transformatie van onze sociale en fysieke leefomgeving. AWB begeleidde het proces rond de Broedplekken en bundelde inzichten in de publicatie ‘Broedplekken voor Brussel. Sociaal-ruimtelijke bouwstenen voor maatschappelijke infrastructuur’. 

Wat nemen we mee uit zijn toelichting? 

• Witruimte is essentieel. Nieuwe oplossingen en praktijken hebben ruimte nodig — letterlijk en figuurlijk. Denk aan vrije tijd in de agenda zonder vooraf bepaalde resultaten, en fysieke plekken zonder vaste programmatie. Die openheid stimuleert creativiteit en laat organisaties toe om los te komen van hun dagelijkse routines.
• Ruimte en missie zijn onlosmakelijk verbonden. De inhoudelijke missie van een organisatie, de manier van werken en de ruimtelijke invulling ervan hangen nauw samen. Broedplekken gaan niet alleen over stenen, maar vooral over mensen. Ze tonen hoe fysieke ruimte een drager kan zijn van sociale verandering.

We voerden discussies over de rol van de deur. Dat lijkt banaal tot je merkt dat de toegang niet op de juiste plaats zit.

In het hart van het Brusselse Noordstation ligt Track, een indrukwekkende open ruimte waar sociaal geëngageerde organisaties elkaar ontmoeten. We worden er verwelkomd door Serafina Van Godtsenhoven, programmacoördinator, die ons meer vertelt over deze unieke plek. 

Van treinmuseum tot broedplaats 

Track bevindt zich in het voormalige treinmuseum. Onder de ‘residents’ vinden we onder andere gemeenschapscentrum Ten Noey, Rebelle (dat zich inzet voor vrouwenwelzijn), de Sint Lukas Academie, de Hip-Hop School en 51N4E (een Brussels architectenbureau voor ruimtelijke transformatie). Zij gebruiken de ruimte voor activiteiten waarvoor ze op hun eigen locatie geen plaats hebben. 

De renovatie van het gebouw werd deels mogelijk gemaakt dankzij een Broedplekkensubsidie. Het grootste deel werd echter gefinancierd via een lening, waarvoor het architectenbureau mee borg stond. Een mooi voorbeeld van gedeelde verantwoordelijkheid en vertrouwen. 

Een slim business model 

Om de werking van Track duurzaam te maken, kiest men voor een blended business model. De ruimte wordt ongeveer de helft van de tijd gebruikt door de residents, en de andere helft voor het organiseren van (commerciële) evenementen. Die events vormen een belangrijke bron van inkomsten.

Ook het architectenbureau dat mee resident is, speelt een rol. Zij huren de kantoorruimte boven de gedeelde zaal en dragen zo bij aan de financiële stabiliteit van Track. 

De commerciële events zorgen voor inkomsten, maar brengen ook uitdagingen met zich mee. De ruimte moet neutraal en flexibel blijven, zodat ze voor verschillende doeleinden inzetbaar is. Dat maakt het moeilijker voor residents om zich de plek volledig ‘eigen’ te maken. 

Daarom wordt er gezocht naar oplossingen zoals verplaatsbare wanden, gordijnen, verrijdbaar materiaal en slim geplaatste kasten. Ook het agendabeheer vraagt om een doordachte aanpak, zodat iedereen voldoende toegang heeft tot de ruimte. 

Meer weten? 

Via de presentatie van Serafina kregen we een helder beeld van de partners, activiteiten, het financieel model en de organisatie van Track.

Na een korte wandeling komen we aan bij onze tweede Broedplek: Globe Aroma. De geur van een heerlijke lunch, bereid door twee Afghaanse buurtbewoners, verwelkomt ons meteen. An Vandermeulen, algemeen en artistiek coördinator, heet ons welkom. Voor we aan tafel gaan, licht ze de werking van Globe Aroma toe. 

Wat is Globe Aroma? 

Globe Aroma is een artistieke werk- en ontmoetingsplek voor kunstenaars en kunstliefhebbers met een achtergrond als nieuwkomer. De organisatie biedt ruimte, ondersteuning en een netwerk aan kunstenaars op de vlucht. Tijdens ons bezoek zijn er verbouwingen aan de gang. 

Een ecosysteem voor kunstenaars 

Globe Aroma is een hub waar kunstenaars op de vlucht terechtkunnen met uiteenlopende noden. Denk aan hulp bij administratie, het vinden van een atelier of materiaal, of het opbouwen van een professioneel netwerk. Samenwerkingen met solidaire burgers en organisaties uit de migratie-, inburgerings-, onderwijs- en kunstensector maken dit mogelijk. 

De benedenverdieping: creatieve oefenkansen 

Nieuwkomers en buurtbewoners maken kennis met Globe Aroma via de open keuken op de benedenverdieping. Het is een warme, uitnodigende plek. Achter de keuken ligt een ruimte waar creatieve zielen kunnen experimenteren met verschillende kunstvormen. Regelmatig worden er open ateliers en workshops georganiseerd. Hier wordt cocreatief gewerkt rond concrete vraagstukken, zoals het ontwerp van een nieuwe deur of het design van tegels voor de toiletruimte die momenteel in aanbouw is. Vanuit het ontwerp van de toiletruimte groeit een breder project: ‘How to pee’. In dit cocreatief traject werken deelnemers samen aan een magazine waarin storytelling, grafisch ontwerp en drukkunst centraal staan. 

De bovenverdieping: ruimte voor groei 

Kunstenaars die zich verder willen engageren, krijgen boven een atelier ter beschikking. Hier kunnen ze hun werk verdiepen en verder ontwikkelen. Via het netwerk van Globe Aroma krijgen ze kansen om hun werk te tonen en hun leef- en werksituatie te stabiliseren. Wanneer een kunstenaar bijvoorbeeld het kunstenaarsstatuut verkrijgt, kan hij of zij uitvliegen. Het atelier komt dan vrij voor een nieuwe kunstenaar.

Na een half uur wandelen komen we aan bij de indrukwekkende overdekte markthal waar Cultureghem zijn hoofdkwartier heeft. Hier heeft ook het abattoir een plek en vindt een wekelijkse voedingsmarkt plaats. 

We worden verwelkomd door Anne Watthee, codirectie van Cultureghem. Ze neemt ons mee naar de markthal, waar Leif Czakai en Yannick Roels ons opwachten onder een opvallende installatie van buizen en knopen. In onze handen krijgen we twee plastieken elementen. Nieuwsgierig nemen we plaats. 

Wat is Mobil? 

Mobil is geen gebouw, maar een mobiele Broedplek. Het is een tool om publieke ruimte te activeren en sociale dynamiek te creëren. Buizen en knopen vormen de basis. Buurtbewoners en organisaties kunnen zelf een installatie bouwen: een sportplek, kookplek, podium of chillzone. Alles is mogelijk. 

Om Mobil door Brussel te laten reizen, is het systeem demonteerbaar zodat het vervoerd kan worden met een fiets. Denk aan bakfietsen, speelbakken, geluidsinstallaties en mobiele fornuizen. De infrastructuur wordt opgeslagen in een hub die doorheen het jaar verhuist. Zo blijft Mobil toegankelijk voor verschillende buurten en organisaties. 

Het begrip ‘gemeenschapsinfrastructuur’ hebben we zeer letterlijk genomen. We kunnen dit niet bouwen zonder anderen.

Wat leerden we? 

Leif en Yannick gaven een boeiende presentatie over: 

• de toepassingen van Mobil
• de praktische uitdagingen van het project
• de betrokkenheid van buurtbewoners
• het streven naar toegankelijk materiaal 

Zelf aan de slag 

Om de kracht van Mobil zelf te ervaren, werden we verdeeld in twee teams. De opdracht: bouw de hoogste toren. Het resultaat? Een speelse en verbindende afsluiter van het bezoek. 

Voor we huiswaarts keerden, genoten we van een hapje en drankje, verzorgd door DREAMKITCHEN. Zo ontdekten we ook de mobiele keukens van Cultureghem — plekken waar mensen samen koken, ontmoeten en ideeën uitwisselen.