ESF-project Warme Scholen: "In bezwaar zit wijsheid. Leer daaruit om vooruit te gaan."

Op 24 januari vierden we de ‘Internationale Dag van het Onderwijs’. Een ideaal moment om ons onderwijssysteem niet enkel in de kijker te zetten, maar ook even tegen het licht te houden. Dat laatste neemt het ESF-project Warme Scholen ter harte. Afgelopen weken spraken we al met leerkracht Kate over de impact van een Warme School op leerlingen, onderwijsverantwoordelijke Ann over de uitdagingen van verandering en leerkracht Niels over de unieke werkwijze in zijn school. Vandaag vertellen twee zincoaches over de eigenheden van veranderingstrajecten.

ESF Vlaanderen gelooft in de kracht van verandering om vooruit te gaan. Via experimenten en vernieuwende werkwijzen proberen we samen met de partners veranderingen teweeg te brengen. Zo creëren we samen innoverende en vooruitstrevende organisaties die de status quo in vraag durven stellen en hun structuren durven aanpassen of zelfs doorbreken.

Die overtuiging resoneert in het ESF-project ‘Warme Scholen’. Om een klassieke schoolomgeving om te bouwen tot een plek waar een Warme School kan gedijen, zijn heel wat veranderingen nodig. Leerkrachten in een Warme School geven op een totaal andere manier les; ze werken in zelfsturende teams voor een leergemeenschap van leerlingen, over de grenzen van leerjaren en vakken heen, en met aandacht voor welzijn van leerlingen en verbondenheid met de bredere schoolgemeenschap.

Maar hoe begint een school aan zo’n verandertraject? Wat komt er allemaal kijken bij een transformatie op zo’n formaat? Organisatiearchitecte bij Wilde Zwanen Inge Ramboer en organisatiecoach bij Schoolmakers Yves Larock ondersteunen scholen in dit veranderverhaal. Zij vertellen over hun rol als coach en de eigenheden van verandering. 

De rol van een zincoach in het verandertraject naar een Warme School

Inge Ramboer: Binnen de context van een Warme School nemen wij de rol van coach op. Die rol heeft veel facetten: kennis, expertise en informatie binnenbrengen, het traject ondersteunen, dingen zichtbaar maken die soms niet meer zichtbaar zijn, kleur en inspiratie brengen… We doorlopen dat proces stapsgewijs en maken dat er iets uitkomt dat past bij de school en wat de school wil bereiken.

Yves Larock: Inderdaad, ook voor Schoolmakers begint het met visie. Een visie is als een kompas dat toont waar je naartoe wilt. Zonder vaar je blind. Een Warme School realiseren gaat over het uitbouwen en gedragen krijgen van een sterke visie, door waarden en kernopdrachten te omschrijven.

Inge Ramboer: Wat wij doen, is het helder krijgen van waar de school naartoe wil en wat de ambities zijn. Dat helpen we vertalen naar de realiteit op een werkbare manier.

[[{"type":"media","view_mode":"media_large","fid":"5637","attributes":{"alt":"","class":"media-image","height":"480","width":"360"}}]]

(© Inge Ramboer; coaching bij visieontwikkeling)

Verschillen tussen scholen dankzij lerend vermogen

Yves Larock: Scholen verschillen. De ene kan beter om met verandering dan de andere. Dat merkte je bijvoorbeeld in de coronaperiode. Er waren scholen die heel vlot de omslag maakten naar afstandsonderwijs. Een belangrijke factor daarbij is het lerend vermogen. Scholen met een groot lerend vermogen slagen er sneller in om zich te organiseren naar veranderende omstandigheden.

Inge Ramboer: Heel wat scholen zijn nog georganiseerd op een manier die x aantal jaren absoluut werkte en goed was, maar de context waarin scholen vandaag aan de slag zijn, is fundamenteel veranderd. Denk aan de maatschappelijke verwachtingen, de uitdagingen om alle leerlingen mee te krijgen in een volwaardig leertraject… Veel scholen zijn zoekende hoe zich te organiseren in die complexe realiteit.

De beweegreden van de verandering als startpunt

Yves Larock: Verandering begint met het focussen op de reden van de verandering, nog voor we naar missie en visie kijken. Wat maakt dat een school de verandering wil aangaan? Die beweegreden of driver gieten we in een scherpe verwoording die we vervolgens delen met het team om hen erop te laten reageren. De beweegreden expliciteren en de ‘waarom’ blootleggen zorgt voor een sterk startmoment.

Inge Ramboer: Wat is de dwang en drang om te veranderen? Vervolgens bouw je daar een missie en visie op, waarna je participatief, met alle mogelijke partijen, aan de slag gaat. Het start met een overtuigd bestuur en directie en een team en omkadering die mee vorm geeft aan het traject.

Binnen het Warme Scholen-verhaal werken we daarvoor met vliegwielen die in sprinten werken; een groepje enthousiastelingen die het traject trekken, een luisterend oor zijn, hun voelsprieten uitsteken en de uitwerking vorm geven. Het vliegwiel toetst na elke sprint de bevindingen in de organisatie af, wint advies in bij collega’s en de schoolgemeenschap en gaat daar vervolgens opnieuw mee aan de slag. Een werkgroep iets in het ijle laten voorbereiden om het dan na twee jaar te laten neerdalen, doen we niet. Da’s het beste recept om ervoor te zorgen dat de verandering niet zal gebeuren en er veel weerstand zal zijn.

[[{"type":"media","view_mode":"media_large","fid":"5636","attributes":{"alt":"","class":"media-image","height":"360","width":"480"}}]]

(© Inge Ramboer; zinsessie)

Yves Larock: Ik onderstreep graag wat Inge zegt. Bedenk niet eerst een uitgebreid plan, maar ga meteen aan de slag. Experimenteer, probeer en leer uit de ervaring. Pak die inzichten vast en reflecteer daarover.

Inge Ramboer: Bepaal voor jouw organisatie wanneer het goed en veilig genoeg is om te testen en te leren, om dat dan terug vast te pakken en bij te sturen. Als zincoach zullen we scholen nooit aansporen om twee jaar lang aan een groots plan te werken, maar om net meteen in de praktijk te leren en proberen.

Het belang van een visie

Yves Larock:  Ik merk dat veel scholen verandermoe zijn. De ene verandering volgt de andere op, vaak zonder dat de voorgaande afgerond is, lessen worden getrokken of evaluaties worden gehouden. Dat is lastig voor leerkrachten. De Digisprong is er nu bijvoorbeeld, terwijl het secundair onderwijs nog volop bezig is met de modernisering van de tweede en derde graad. Een school met visie kan die opeenvolgingen van veranderingen beter opvangen.

Inge Ramboer: Dat klopt. Wanneer er een sterke visie is uitgebouwd waar losse uitdagingen aan worden gekoppeld, merk je dat leerkrachten gemakkelijker aanhaken. Die visie is echt ontzettend belangrijk. Verder heb ik ook ervaren dat er leiderschap nodig is om dergelijke trajecten te initiëren en vol te houden. De directies moeten een duidelijke en heldere keuze durven maken om te investeren in het traject. Dat is een belangrijke randvoorwaarde. Werken met tussendoelstellingen vraagt tijd en investeringen, en de leerkrachten moeten die tijd ook krijgen van de directie om vooruit te kunnen gaan.

De wijsheid van bezwaren

Inge Ramboer: Voor mij is het een eyeopener om te zien hoeveel goesting, drive en creativiteit er is in het onderwijs. Soms wordt er zo negatief gedaan over leerkrachten, maar ik ervaar dat helemaal niet zo. Op scholen is er enorm veel competentie en wil om het goed te doen voor de leerlingen en om warme scholen te bouwen die ingebed zijn in de buurt.

Yves Larock: Tegelijk moet je ook kijken naar belemmerende factoren en elementen die verandering tegenhouden. Mensen die twijfelen of bezwaren hebben bijvoorbeeld. Wat maakt dat ze de verandering niet zien zitten? Wat speelt daar? Het is echt belangrijk om niet enkel rekening te houden met de enthousiastelingen, maar ook met de mensen die weerstand en aarzeling ervaren. Ga met hen aan de slag. Praat met hen en probeer te achterhalen vanwaar hun ‘Not In My Backyard’-gevoel komt. 

Inge Ramboer: Klopt. In bezwaar zit wijsheid. Bezwaar toont aan dat er ergens een belang is dat niet wordt gediend. Als je dat niet mee opneemt, blijft het onder water om vroeg of laat als een monster van Loch Ness op te duiken.

Meer info over Warme Scholen via https://www.warmescholen.net/inspiratie