Hoe maken we werk van duurzame leerecosystemen? Wat leren we van experten?

Stefanie Friedel gaf ons een introductie over coöperatief ondernemen. Zij is onderzoeker aan het Kenniscentrum Coöperatief Ondernemen van de KU Leuven en slaat actief de brug tussen academisch onderzoek en de praktijk van coöperatief ondernemen.

Drie inzichten die we meenemen: 

1. Winst in functie van missie 

   Een coöperatieve onderneming bevindt zich tussen een non-profit en een for-profit organisatie. Winst is geen doel op zich, maar een middel om de missie van de onderneming te realiseren. Dat vraagt om een duidelijke focus en een gedeeld doel, net zoals bij organisatienetwerken. Zonder die gedeelde missie blijft de samenwerking oppervlakkig. 
    

2. Waarden als fundament 

   Zelfhulp, zelfverantwoordelijkheid, gelijkwaardigheid en inspraak: het zijn enkele van de kernwaarden die Stefanie benadrukte die aan de basis liggen van elke coöperatieve onderneming. In een coöperatie heeft elke persoon een gelijke stem, ongeacht het aandeel. Democratie ligt aan de basis van deze ondernemingsvorm. Die principes worden statutair vastgelegd en zijn niet veranderbaar, wat zorgt voor stabiliteit en continuïteit. 
    

3. Een zware maar waardevolle rechtsvorm 

   Een coöperatie oprichten doe je niet zomaar. Het is een complexe rechtsvorm die niet altijd de beste keuze is. Alternatieven zoals een vzw kunnen in sommige gevallen beter aansluiten, zeker gezien subsidies vaak gericht zijn op vzw's of start-ups. Coöperaties vallen daardoor soms uit de boot. 

Naast de grote en bekende coöperaties zoals Milcobel en Ecopower, bracht Stefanie ook enkele kleinere initiatieven onder de aandacht die beter aansluiten bij de schaal en uitdagingen van leerecosystemen. Zo is er LIVEZ, een Leuvense coöperatie die zorg op een vernieuwende manier benadert. Buurtbewoners worden actief betrokken en op de Boomgaardsite worden woningen gebouwd die zich aanpassen aan toekomstige zorgnoden. Samen met de buurt wordt gewerkt aan een sterk en divers sociaal weefsel. 

Ook VELDVOLK kwam aan bod: een korte keten hoevewinkel met lokale biologische producten, die tegelijk zorg en werkplaatsen aanbiedt. VELDVOLK ontstond als antwoord op de lange wachtlijsten voor het persoonsvolgend budget. De volledige winst wordt geïnvesteerd in arbeidsondersteuning voor mensen met een beperkt of geen zorgbudget. 

Kortom: coöperatief ondernemen biedt kansen om maatschappelijke impact te creëren, maar vraagt om een doordachte aanpak. Overweeg je zelf om een coöperatieve onderneming op te zetten? Dan kan je terecht met je vragen bij Stefanie Friedel (Stefanie.friedel@kuleuven.be) of bij de coöperatieve dienstverlening van Cera. 

Bijlagen

Ook Caroline Godts en Tomas De Groote gingen met ons in gesprek. Als impactcoaches bij de Sociale Innovatiefabriek begeleiden zij sociale innovatoren bij het uitwerken van hun idee en het versterken van hun maatschappelijke impact. Samen met de deelnemers gingen ze op zoek naar antwoorden op vragen rond financiering en impact. 

Dit zijn vijf inzichten die wij meenemen: 

1. Breng duidelijk in kaart welke waarde je levert, voor wie die waarde belangrijk is, en welke problemen je oplost

   Denk na over wie baat heeft bij jouw oplossing: dit kunnen burgers zijn (klanten), maar ook andere (overheids)organisaties. Als jouw initiatief een probleem aanpakt waar zij last van hebben, zijn zij mogelijk bereid om ervoor te betalen. Om je waarde scherp te stellen, biedt de SIF verschillende tools aan, zoals Impact Track en het Impact Driven Business Model.
    

2. Verpak je waarde op een doordachte manier

   Een goed idee is niet genoeg. Je moet het ook zichtbaar en aantrekkelijk maken. Zorg dat je aanbod niet in de kast blijft liggen, maar in de juiste etalage terechtkomt. Spreek met trots over wat je realiseert en durf je impact te tonen. Alleen zo bereik je de juiste doelgroep of partners. 
    

3. Durf bedrijven aan te spreken

   Ondernemers en bedrijfsleiders zijn vaak sterk geworteld in hun regio en voelen zich betrokken bij maatschappelijke uitdagingen in hun omgeving, ook op privé vlak. Misschien heeft een van hen een moeder die zich eenzaam voelt en baat zou hebben bij jouw oplossing. Durf je initiatief eens voor te stellen op een lokale VOKA-bijeenkomst of trek eens naar een serviceclub, mogelijks raak je onverwacht de juiste snaar. 
    

4. Blijf op de hoogte van beleidsagenda's op alle niveaus

   Als je in de toekomst fondsen wil aantrekken, is het belangrijk om inzicht te hebben in beleidsprioriteiten op Europees, Vlaams, provinciaal én lokaal niveau. Kijk daarbij verder dan enkel het beleidsdomein waarin je actief bent. Soms ontstaan er kansen binnen andere domeinen, waar jouw initiatief perfect op kan aansluiten. Door strategisch mee te bewegen met beleidsontwikkelingen, vergroot je je impact en je financieringsmogelijkheden. Zo ondersteunt VLAIO initiatieven rond STEM voor jongeren, en zijn erfgoed en ambachten groeiende thema’s binnen welzijn. Ook Voedselanders Vlaanderen en het Vlaamse Europese verbindingsagentschap zijn interessante spelers om op te volgen. In 2027 wordt bovendien herbekeken hoe Europese middelen voor sociale innovatie worden verdeeld.
    

5. Gebruik je ruimte slim

   Ruimte is meer dan vier muren. Net zoals Hal 5 in Leuven of de Asiat Site in Vilvoorde kunnen jullie, de waarde aantonen van een eerst ongebruikte ruimte aan jullie lokaal bestuur. Daarnaast kan je overwegen om je ruimte ter beschikking stellen voor externen. Op Vast.goed van beweging.net vind je een gids terug om burgers te betrekken bij je ruimte. Ook Architecture Workroom Brussels biedt inspiratie met hun gids over de Brusselse Broedplekken die je kan terugvinden op hun website. 

Kortom: impact realiseren vraagt om een doordachte aanpak, een sterke presentatie en het vermogen om kansen te herkennen en te benutten. Caroline en Tomas gaven ons tips over hoe je van een goed idee een krachtig maatschappelijk initiatief maakt. 

Bijlage

In de namiddag schoof Lieven Janssens mee aan tafel. Hij heeft 18 jaar ervaring als burgemeester van Vorselaar en is oprichter en voorzitter van Regio Neteland. Vandaag zet hij die kennis in aan de Universiteit Antwerpen, waar hij als centrale opdrachthouder van de rector en coördinator van het Expertisecentrum voor Maatschappelijke Bestuurskunde focust op hoe lokale besturen, organisaties en bedrijven samen meer kunnen bereiken. Voor meer info, zie: TOEKOMSTVISIE VLAANDEREN | Steunpunt BV

Vier inzichten die we meenemen: 

1. Een gedeelde ‘why’ maakt het verschil 

   Een netwerk werkt pas als iedereen dezelfde waardepropositie deelt. Die ‘why’ moet in co-creatie ontstaan en doorleefd zijn, anders blijft samenwerking oppervlakkig of opportunistisch. Belangrijk daarbij is: geen freeriders. Iedereen moet actief meedoen en eigenaarschap opnemen. Zit iemand enkel aan tafel om middelen of subsidies binnen te halen, dan is dat hét signaal dat de ‘why’ niet sterk genoeg is. 
    

2. Lokale besturen als verbinders 

   Gemeenten kennen hun burgers, organisaties en ondernemers. Zij hebben de unieke positie om hen rond de tafel te brengen en samen een gedragen doel te formuleren. Daardoor worden maatschappelijke uitdagingen niet sectoraal, maar geïntegreerd aangepakt. Waar anders vind je de ruimte om écht maatwerk te bieden?
    

3. Durf voorbij eigenbelang kijken 

   Het voorbeeld van Neteland spreekt boekdelen: gemeenten investeren samen miljoenen in een zwembad. Op wiens grondgebied het ligt, maakt niet uit. Wat telt, is dat het zwembad voor álle inwoners waarde heeft. Dat is de kracht van samenwerking op lokaal niveau: denken in termen van gezamenlijk effect in plaats van eigenbelang. En durven kiezen voor de lange termijn, met duurzame samenwerking in plaats van korte, losse projecten.
    

4. Kansen voor bedrijven

   Veel bedrijven denken dat het pas zinvol is om jongeren te ondersteunen wanneer ze bijna klaar zijn om stage te lopen of te werken. Maar precies dán is de vijver vaak al te klein. Door eerder te investeren – bijvoorbeeld in educatieve projecten of activiteiten voor kinderen en jongeren – vergroot je die vijver aanzienlijk. Jongeren maken bewustere studiekeuzes, ontdekken hun talenten en voelen zich sterker verbonden met bedrijven en sectoren. Voor bedrijven betekent dit een bredere instroom van gemotiveerde kandidaten én een duurzamere band met de lokale gemeenschap. Verbind je daarbij met lokale besturen, want daar liggen de hefboommechanismen. Met hun netwerk, continuïteit en verbindende rol kunnen ze jouw impact vergroten en helpen maatschappelijke uitdagingen écht duurzaam aan te pakken. 

Kortom: samenwerken met lokale besturen hoeft geen administratieve verplichting te zijn, maar is een kans om met meer slagkracht en creativiteit maatschappelijke uitdagingen aan te pakken.

Bijlagen